Restauratie Preekstoel Andreaskerk Hilvarenbeek

Aan de Vrijthof in Hilvarenbeek staat niet alleen de bekende Sint-Petrus’-Bandenkerk, maar ook de Protestantse Andreaskerk. De Protestantse Kerkgemeenschap te Hilvarenbeek vroeg mij in 2014 of ik de antieke preekstoel wilde restaureren. Deze eiken kansel stamt uit de 17e eeuw en heeft door de eeuwen heen veel doorstaan. Zo is de preekstoel door een bombardement tijdens de Tweede Wereldoorlog ernstig beschadigd geraakt en na de oorlog slechts beperkt gerestaureerd. Er waren zelfs nog enkele granaatscherven in het eiken achtergebleven. De kerkgemeenschap wilde deze fraaie preekstoel voor de toekomst behouden en aan mij was derhalve de taak om de stoel te herstellen naar zijn oorspronkelijke staat.

Restauratie van het klankbord

Het herstel van deze preekstoel bestond uit verschillende delen. Ik ben begonnen met de restauratie van het antieke klankbord dat boven de preekstoel hangt. Het klankbord heeft in het verleden verscheidene restauraties ondergaan, waarbij een nieuw frame is gemaakt waar de nog oorspronkelijke, beschadigde lijsten gecombineerd met nieuwe lijsten zijn aangebracht. De onderkant van het klankbord was gemaakt van modern multiplex.

Ik heb het nieuwe frame behouden, evenals de nieuwe lijsten die stijl zuiver waren en dus aansloten bij de oorspronkelijke stijl van de kansel. Beschadigingen aan deze nieuwe lijsten en de oorspronkelijke lijsten heb ik aangevuld met eikenhout of een gekleurd vulmiddel. Daarnaast zijn de lijsten op kleur gebracht.

De nieuwe lijsten die niet stijl zuiver waren, heb ik vervangen door een grotere, uitstekende en ojiefvormige lijst. Deze lijst geeft het klankbord meer volume en sluit in stijl aan bij de rest van het klankbord.

De multiplex onderkant heb ik vervangen door massief eikenhouten planken, welke door middel van een messing en groef aan elkaar verbonden zijn.

Herstel van het achterbord

In het achterbord van de eeuwoude preekstoel waren scheuren ontstaan. Daarnaast zaten enkele stukken snijwerken los en waren sommige snijwerken niet meer compleet. Ook was het achterbord in het verleden afgewerkt met een moderne laklaag.

De scheuren in het achterbord heb ik, net zoals in het klankbord, gevuld met eikenhout en gekleurd vulmiddel. Vervolgens heb ik de loszittende snijwerken van het achterbord gehaald en de verbindingen hersteld, waarna de snijwerken weer terug op het achterbord zijn gemonteerd.

Op plekken waar decoratief snijwerk ontbrak, heb ik dit aangevuld met de oorspronkelijke houtsoort en in dezelfde stijl. Om de aanvullingen aan te brengen, heb ik beenderlijm gebruikt. Met deze lijm blijven de aanvullingen niet alleen voor jaren stevig vastzitten, maar kunnen deze ook verwijderd worden, zonder dat er verdere schade ontstaat.

Tenslotte heb ik de moderne laklaag verwijderd en het achterbord voorzien van een traditionele was afwerking, welke gewoon was in de 17e eeuw.

Restauratie van de trap

De antieke trapleuning was niet meer stevig, doordat de verbindingen los zaten. Om dit op te lossen, heb ik de trapleuning gedemonteerd, de verbindingen hersteld en opnieuw verlijmd. Hierna heb ik de trapleuning weer teruggeplaatst. Enkele oude, storende vullingen in de trapboom heb ik verwijderd en vervangen door eikenhouten, ronde proppen. De gehele trap is nu weer stevig en stabiel en is zover mogelijk teruggebracht naar de oorspronkelijke staat.

Behoud van de kuip van de preekstoel

Het herstel van de kuip van deze antieke preekstoel was urgent. Zo waren verscheidene scheuren zichtbaar, waren enkele verbindingen niet passend en ontbraken twee lijsten. Ook waren er verschillende zichtbare beschadigingen en waren verschillende decoratieve snijwerken niet meer compleet. Tenslotte had de kuip in het verleden restauraties ondergaan die niet stijl zuiver waren en daardoor storend zichtbaar waren.

Ik ben gestart met het passend maken van de verbindingen. De scheuren in de panelen heb ik waar mogelijk opgeschoven en opnieuw verlijmd. Op plekken waar dit niet mogelijk was, heb ik de scheuren gevuld met eikenhout. Bij een vorige restauratie was een legplank van multiplex aangebracht en deze heb ik verwijderd.

De twee ontbrekende lijsten heb ik in dezelfde stijl en houtsoort bijgemaakt, zodat ze goed aansluiten bij de overige lijsten. Hetzelfde geldt voor het ontbrekende en beschadigde snijwerk en lijstwerk. Ook deze heb ik aangevuld met eikenhout en in dezelfde stijl. De aanvullingen zijn wederom gelijmd met dierlijke lijm, zodat de aanvullingen niet alleen goed vastzitten, maar ook zonder schade te berokkenen weer verwijderd kunnen worden.

Op andere plekken waar de kuip beschadigd was, heb ik vullingen aangebracht. Oude, zichtbare vulstukken van vorige restauraties heb ik vervangen door eikenhouten vullingen of met een gekleurd vulmiddel.

Vervangen van stoffering

De stoffering op de bovenste rand van de kuip was niet origineel en helaas ook niet op de juiste manier aangebracht. Deze bleek namelijk te laag afgenageld aan de voorkant en aan de binnenzijde niet genageld. De oude stoffering is daarom verwijderd en ik heb een nieuwe stoffering op traditionele wijze aangebracht. Deze nieuwe stoffering heb ik zowel aan de voorkant als achterkant vastgenageld. De zichtbare spijkergaten die waren ontstaan bij het aanbrengen van de oude stoffering heb ik gevuld, zodat deze voor het oog onzichtbaar zijn.

Zoals u kunt lezen was de restauratie van de preekstoel in de Andreaskerk in Hilvarenbeek een groot en mooi project. Het doet me goed om een antiek object zo ver mogelijk terug te brengen naar de oorspronkelijke staat, zoals deze eeuwen geleden aan de allereerste klant werd geleverd. Ook geeft het voldoening dat dit stukje geschiedenis behouden blijft en actief gebruikt wordt.